Vai trò của GIS trong y tế và sức khỏe cộng đồng

Nghiên cứu y học với nghiên cứu địa lý có mối liên hệ mật thiết với nhau từ thời cổ đại. Ngày nay, sử dụng hệ thống thông tin địa lý trong giải quyết vấn đề sức khỏe cộng đồng đang được mở rộng nhanh chóng.

1. Giám sát, quản lý xu hướng lây lan dịch bệnh

Trong những năm gần đây, mối đe dọa từ các đợt bùng phát dịch bệnh đã gia tăng cả về số lượng lẫn tính phức tạp và khó kiểm soát. Các bệnh mới như hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS) đã xuất hiện, trong khi các bệnh truyền nhiễm từng suy giảm như bệnh lao lại quay trở lại và phát triển khả năng kháng thuốc kháng sinh đã biết. Sự phát triển mạnh mẽ về du lịch và thương mại quốc tế đã tạo cơ hội cho các dịch bệnh lây lan qua mọi ranh giới địa chính trị và quốc tế với tốc độ cấp số nhân, như đã thấy qua các đợt bùng phát của SARS và cúm gia cầm trước đó.

Những tác nhân gây bệnh này đe dọa người dân trên toàn thế giới, đòi hỏi một hệ thống giám sát dịch bệnh chứa thông tin giúp các quan chức y tế phát hiện và quản lý các đợt bùng phát dịch bệnh một cách chủ động. Trong đó, hệ thống thông tin địa lý (GIS) là một công cụ đưa vào thực tiễn giám sát, phân tích sự lây lan của các bệnh truyền nhiễm nhờ tính năng tích hợp, hiển thị và phân tích dữ liệu theo không gian và thời gian.

Các nghiên cứu cho thấy GIS có thể xác định vị trí và quy mô các ổ dịch, dự đoán đường lây lan, đồng thời phân tích các yếu tố môi trường, khí hậu và mật độ dân cư có liên quan đến nguy cơ bùng phát dịch. Các ứng dụng tiêu biểu như HealthMap và hệ thống SaTScan sử dụng GIS kết hợp với dữ liệu thời gian thực đã phát hiện sớm các điểm nóng dịch bệnh. Đặc biệt trong đại dịch COVID-19 gần đây, GIS đã được nhiều quốc gia triển khai để theo dõi ca nhiễm, lập bản đồ vùng nguy cơ và dự báo diễn biến dịch, nâng cao hiệu quả phòng chống và kiểm soát dịch bệnh trên quy mô toàn cầu.

2. Quản lý, lưu trữ hàng triệu dữ liệu về bệnh nhân, hồ sơ y tế

Trong lĩnh vực y tế, người quản lý và quản trị dữ liệu có trách nhiệm lưu trữ, bảo quản hồ sơ chính xác về bệnh nhân và xu hướng bệnh tật. Hồ sơ sức khỏe vốn dĩ mang tính không gian, vì thông tin về vị trí của người nhiễm bệnh đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ nghiên cứu y khoa.

GIS trang bị một hệ thống quản lý có thể liên kết dữ liệu hồ sơ với vị trí của bệnh nhân, trích xuất những thông tin chi tiết quan trọng về cách môi trường xung quanh ảnh hưởng đến sức khỏe của bệnh nhân. Việc hiển thị thông tin bệnh nhân một cách tổng quan theo vùng địa lý là cơ sở để cơ quan y tế xác định nhanh khu vực quá tải, qua đó điều phối nhân lực, trang thiết bị, thuốc sao cho hiệu quả tối ưu nhất đến những nơi cần thiết.

3. Lựa chọn vị trí cơ sở y tế hợp lý cho người dân

Việc lựa chọn vị trí quy hoạch cơ sở y tế là một bài toán phức tạp, phải cân nhắc đồng thời nhiều yếu tố: phân bố dân cư, mạng lưới giao thông, địa hình, hiện trạng cơ sở y tế và nhu cầu chăm sóc sức khỏe theo vùng. Để giải quyết bài toán này, GIS cung cấp hộp công cụ có khả năng phân tích không gian, đánh giá đa tiêu chí.

Nhiều nghiên cứu quốc tế đã ứng dụng thành công GIS để xác định vị trí bệnh viện tối ưu dựa trên khả năng tiếp cận của người dân ngay cả ở vùng sâu vùng xa. Các thuật toán định vị trong GIS biểu diễn khoảng cách di chuyển thực tế chứ không chỉ khoảng cách đường chim bay, từ đó phản ánh đúng năng lực phục vụ của từng điểm y tế.

Tại Việt Nam, công nghệ này có thể tích hợp dữ liệu dân số theo địa bàn hành chính, kết nối dữ liệu từ Bộ Y tế và các Sở Y tế địa phương nhằm đề xuất các phương án bố trí trạm y tế phù hợp hơn với nhu cầu thực tiễn. Điển hình là phương pháp thành lập bản đồ đánh giá tính hợp lý của vị trí quy hoạch thông qua phần mềm ArcGIS giúp xác định “vùng trống” y tế và đánh giá tác động dài hạn của các phương án quy hoạch, cũng như thúc đẩy việc tiếp cận dịch vụ y tế cơ bản cho người dân trên toàn quốc.

4. GIS trong quản lý sức khỏe môi trường

Theo Tổ chức y tế thế giới (WHO), các mối nguy hại về môi trường gây ra khoảng 25% tổng gánh nặng bệnh tật trên toàn thế giới. Bên cạnh đó, WHO cho biết hàng chục triệu ca tử vong đã có thể được phòng tránh nếu môi trường của chúng ta lành mạnh hơn. Ví dụ, nhiều nghiên cứu cho thấy việc tiếp xúc với không khí ô nhiễm không khí làm tăng nguy cơ đột quỵ và mắc bệnh lý tim mạch.

Theo đó, ứng dụng GIS trong vấn đề môi trường đang rất phổ biến. GIS theo dõi và phân tích nhiều yếu tố môi trường tác động tiêu cực đến sức khỏe. Chẳng hạn, GIS được dùng để theo dõi sự phân tán của khí độc hại, xác định vùng dân cư chịu ảnh hưởng trực tiếp từ các nguồn phát thải, hoặc khoanh vùng các khu vực có tỷ lệ mắc bệnh cao để điều tra nguyên nhân liên quan đến môi trường.

Ô nhiễm đất, nước, kim loại nặng và các hóa chất khác cũng gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng cho cộng đồng. Việc ghi lại kết cấu đất, nồng độ kim loại nặng, hóa chất độc hại và mức độ ô nhiễm nguồn nước là vô cùng quan trọng. Đây là một lĩnh vực khác đã ứng dụng chức năng lưu trữ của GIS .

5. Chăm sóc sức khỏe cộng đồng

Cung cấp dịch vụ chăm sóc tại nhà là một trong những ứng dụng tích cực nhất của GIS. Hệ thống Thông tin Địa lý có khả năng sắp xếp tất cả các tuyến đường và lộ trình di chuyển cho chuyên gia chăm sóc sức khỏe, đồng thời tính đến các thông số liên quan về mật độ dân cư, giao thông, tính cấp thiết của ca bệnh.

Mặt khác, GIS hỗ trợ lĩnh vực dịch vụ y tế tư nhân xây dựng kế hoạch mở rộng mạng lưới dịch vụ, quảng bá đến đúng đối tượng và dự báo nhu cầu tại các khu vực cụ thể nên các chiến lược phát triển được triển khai bài bản hơn, phù hợp với nhu cầu thực tiễn.

Không chỉ giúp tổ chức và điều phối hiệu quả, GIS còn xác định chính xác vị trí gần nhất chứa thiết bị y tế hiện đại như máy quét CT, giúp các tổ chức bảo hiểm y tế hướng dẫn bệnh nhân tiếp cận nhanh nhất đến nơi dịch vụ cần thiết. Nhờ đó, người bệnh được chăm sóc kịp thời, đúng nơi, đúng nhu cầu, nâng cao chất lượng phục vụ và hiệu quả hệ thống y tế.

Nhìn chung, hệ thống thông tin địa lý được ứng dụng rộng rãi trong nhiều hoạt động y tế như lập kế hoạch chiến lược, nghiên cứu và đánh giá, chuẩn bị ứng phó khẩn cấp, điều phối dịch vụ và định vị cơ sở chăm sóc sức khỏe.

Đất vàng Việt Nam

​​Nền tảng bất động sản Quy hoạch – Dự án – Giá đất

​​Big Data chính xác, phong phú, minh bạch cho nhà đầu tư và mọi đối tượng khách hàng

​​Hotline: 0961.85.0990